Ünlüler İle İlgili Ses Olayları

Ünlü daralması, ünlü türemesi, ünlü düşmesi, ulama, kaynaşma.


Ünlü Daralması: Dilimizde "a, e" ile biten fiiller, "yor" eki aldığı zaman "ı, i, u,ü"ye dönüşür.

Söyle - yor: Söylüyor → Bu fiilin aslında yer alan "e" sesi, fiilin sonuna "yor" eki gelince daralarak "ü" sesine dönüşmüştür.

Oyna - yor: Oynuyor → Bu fiilin aslında yer alan "a" sesi, fiilin sonuna "yor" eki gelince daralarak "u" sesine dönüşmüştür.

Başla - yor: Başlıyor → Bu fiilin aslında yer alan "a" sesi, fiilin sonuna "yor" eki gelince daralarak "ı" sesine dönüşmüştür.

Dinle - yor: Dinliyor → Bu fiilin aslında yer alan "e" sesi, fiilin sonuna "yor" eki gelince daralarak "i" sesine dönüşmüştür.
www.z-turkce.com.com
• Kaynaştırma harfi olan "y"nin "demek, yemek" fiillerinde daraltıcı özelliği vardır.

de-y-en: "deyen" değil "diyen" yazılır.

ye-y-ecek: "yeyecek" değil "yiyecek" yazılır.



Ünlü Türemesi: Bazı sözcüklere küçültme veya pekiştirme anlamı kazandırılırken araya bir ünlü konulur.

Bir-cik: Biricik → "Bir" sözcüğüne küçültme anlamı verilirken araya "i" sesi girmiş, dolayısıyla ünlü türemesi meydana gelmiştir.

Dar-cık: Daracık → "Dar" sözcüğüne küçültme anlamı verilirken araya "a" sesi girmiş, dolayısıyla ünlü türemesi meydana gelmiştir.

Sap-sağlam: Sapasağlam → "Sağlam" sözcüğü pekiştirilirken araya "a" sesi girmiş, dolayısıyla ünlü türemesi meydana gelmiştir.

Güp-gündüz: Güpegündüz → "Gündüz" sözcüğü pekiştirilirken araya "e" sesi girmiş, dolayısıyla ünlü türemesi meydana gelmiştir.



Ünlü Düşmesi: İkinci hecesinde dar ünlü (ı, i, u, ü) bulunan bazı sözcüklere, ünlü ile başlayan bir ek getirildiğinde ikinci hecedeki dar ünlü düşer.

ız-ı: Ağzı → İkinci hecesinde dar ünlülerden "ı" sesi bulunan "ağız" sözcüğüne "ı" belirtme durumu eki getirilmiş, dolayısıyla sözcüğün ikinci hecesindeki "ı" sesi düşmüş ve ünlü düşmesi meydana gelmiştir.

Şehir-i: Şehri → İkinci hecesinde dar ünlülerden "i" sesi bulunan "şehir" sözcüğüne "i" belirtme durumu eki getirilmiş, dolayısıyla sözcüğün ikinci hecesindeki "i" sesi düşmüş ve ünlü düşmesi meydana gelmiştir.

• Yapım eki veya yardımcı fiil aldığında ünlü düşmesine uğrayan sözcükler de vardır.

Sabır etmek: Sabretmek

Hayır ola: Hayrola

Yumurta lamak: Yumurtlamak

Sarı armak: Sararmak

• Bu kurallar dışında ünlü düşmesine uğrayan farklı sözcükler de vardır.

Kahve altı → Kahvaltı

Ne asıl → Nasıl

Ne için → Niçin



Ulama: Cümlede ünsüz ile biten bir sözcükten sonra ünlü ile başlayan bir sözcük gelince bu iki sözcük birbiriyle birleşikmiş gibi okunur.

Benim_için_üzülme. → Bu cümlede üç kelime görüyoruz. "Benim" kelimesinin sonundaki "m" sesi, "için" kelimesinin başındaki "i" sesi ile ulama yapar, yani birleşikmiş gibi okunur. Aynı şekilde "için" kelimesinin son harfi olan "n" sesi, "üzülme" kelimesinin başındaki "ü" sesi ile ulama yapar, yani birleşikmiş gibi okunur.



Kaynaşma: Türkçe sözcüklerde iki ünlü yan yana gelmez. Geldiği durumlarda ise araya "y, ş, s, n" kaynaştırma ünsüzlerinden uygun olanı getirilir.

Ünlü-ile: Ünlüyle → "ile" bağlacındaki "i" sesi düşmüş ve iki sözcüğün arasına "y" kaynaştırma sesi gelmiştir.

Altı-ar: Altışar

Masa-ı: Masası

Kedi-in: Kedinin