► Ünsüz Harfler (Sessiz Harfler):Tek başına söylenemeyen, ancak bir ünlü harf yardımıyla sese dönüşebilen harflerdir. Türkçede 21 tane ünsüz (sessiz) harf vardır: b, c, ç, d, f, g, ğ, h, j, k, l, m, n, p, r, s, ş, t, v, y, z.
Sert ünsüzler: f, s, t, k, ç, ş, h, p.
Yumuşak ünsüzler: b, c, d, g, ğ, j, l, m, n, r, v, y, z.
Süreksiz sert ünsüzler: p, ç, t, k.
Sürekli sert ünsüzler: f, h, s, ş.
Süreksiz yumuşak ünsüzler: b, c, d, g.
Sürekli yumuşak ünsüzler: ğ, j, l, m, n, r, v, y, z.
www.z-turkce.com
► Ünsüz Benzeşmesi (Ünsüz Sertleşmesi): Sert ünsüzle (f,s,t,k,ç,ş,h,p,) biten kelimelere, "c,d,g," ile başlayan bir ek gelirse, "c,d,g," sesleri "ç,t,k,"ye dönüşür.
Kitap - cı → Kitapçı
Ağaç - da → Ağaçta
Kes - gin → Keskin
• Rakamlardan sonra gelen eklerde de ünsüz benzeşmesi uygulanır.
1993'de doğdum → 1993'te doğdum.
• Birleşik kelimelerde sert ve yumuşak ünsüzler yan yana görülebilir.
dikdörtgen, akciğer...
• Bağlaç olan "de", ek olmadığı için ünsüz benzeşmesi oluşmaz.
Çabucak git de gel. → git te (yanlış)
• Bazı matematik terimleri bu kurala uymaz. Örneğin; "üçgen, beşgen" sözcüklerinde ünsüz benzeşmesi olmaz.
► Ünsüz Yumuşaması:
• "p,ç,t,k," ile biten sözcüklere ünlü ile başlayan bir ek getirildiğinde;
» "p" sesi "b"ye dönüşür. Örnek: dolap-a → dolaba
» "ç" sesi "c"ye dönüşür. Örnek: çekiç-in → çekicin
» "t" sesi "d"ye dönüşür. Örnek: kilit-i → kilidi
» "k" sesi "g/ğ"ye dönüşür. Örnek: sokak-a → sokağa
• Yabancı dilden Türkçeye geçen sözcüklerin çoğunda yumuşama olmaz.
sanat → sanatı
hukuk → hukuku
• Özel isimlerin sonundaki sert ünsüzler okunuşta yumuşar, yazılışta değişmez.
• Tek heceli sözcüklerin genelinde ünsüz yumuşaması olmazken az sayıda kelimede bu kurala rastlanır.
► Ünsüz Düşmesi:
• "k" ünsüzüyle biten kimi sözcüklere, "-cik, -cek" küçültme eki getirilirse, sözcüğün sonundaki "k" ünsüzü düşer (yazılmaz).
Küçük - cük → küçücük
Sıcak - cık → sıcacık
Çabuk - cak → çabucak
Minik - cik → minicik
• "k" ünsüzüyle biten kimi sözcüklere, "-l, -mse" yapım ekleri getirilirse, sözcüğün sonundaki "k" ünsüzü düşer (yazılmaz).
Eksik - l → eksil(mek)
Yüksek - l → Yüksel(mek)
Seyrek - l → Seyrel(mek)
Küçük - mse → küçümse(mek)
• Bazı birleşik sözcüklerde de ünsüz düşmesine rastlanabilir.
Ast - teğmen → asteğmen
üst - teğmen → üsteğmen
► Ünsüz Türemesi:
• Dilimize Arapçadan girmiş bazı kelimelere, ünlü ile başlayan bir ek getirildiğinde , sözcüğün sonundaki harf türeyerek ikizleşir.
Hak - a → Hakka
Şık - ı → şıkkı
Rab - in → Rabbin
Sır - ı → Sırrı
• Dilimize Arapçadan girmiş bazı kelimelere, "etmek, olmak, eylemek" gibi yardımcı fiiller getirildiğinde, sözcüğün sonundaki harf türeyerek ikizleşir.
Zan - etmek → zannetmek
His - etmek → hissetmek
Hal - olmak → hallolmak
Af - etmek → affetmek