Etken fiil, edilgen fiil, dönüşlü fiil, işteş çatılı fiil
Fiilde Çatı Nedir: Fiillerin özne ve nesneye bağlı olarak kazandığı anlama ve girdiği biçime çatı denir.
► Etken Fiil: Yüklemin gösterdiği işi doğrudan doğruya öznenin kendisi (gerçek özne) yapıyorsa fiil etken çatılıdır. Etken çatılı fiillerde işin kim tarafından yapıldığı bellidir. İşi yapan bizzat gerçek öznedir. Gizli özne de gerçek özne olarak kabul edilir. Etken fiillerde yükleme "Kim?" diye sorduğumuzda cevap alabiliriz.
Babam arabayı yıkadı.
Serdar ödevini yaptı.
Alperen camı kırdı.
Yukarıdaki örneklerde işi yapan gerçek öznedir. Cümlelerin yüklemlerine "Kim?" diye bir soru yönelttiğimizde cevap alabiliyoruz. Dolayısıyla bu cümlelerde yer alan fiiller etken çatılıdır.
www.z-turkce.com
► Edilgen Fiil: Bir fiil -l, -n çatı eki almışsa ve yüklemin gösterdiği işin kim tarafından yapıldığı belli değilse o fiil edilgen çatılıdır. Edilgen fiillerde yükleme "Kim tarafından?" diye sorduğumuzda cevap alamayız.
Araba yıkandı. → "Araba" sözcüğü sözde özne
Ödev yapıldı. → "Ödev" sözcüğü sözde özne
Cam kırıldı. → "Cam" sözcüğü sözde özne
Yukarıdaki örneklerde işi (eylemi) yapan belli değildir. Cümlelerin yüklemlerine "Kim tarafından?" diye sorduğumuzda cevap alamıyoruz. Dolayısıyla bu cümlelerde yer alan fiiller edilgen çatılıdır.
► Dönüşlü Fiil: Öznesi, hem işi yapan hem de işten etkilenen durumunda olan fiillere dönüşlü fiil denir. Dönüşlülük -l, -n çatı ekleriyle yapılır. Dönüşlü fiillerin gerçek öznesi bellidir.
Burak ağacın arkasına saklandı. → Saklanan kim? Burak. Saklanma işinden etkilenen kim? Burak. Fiil çatısı dönüşlü.
Adam düşmemek için bir dala tutundu. → Tutunan kim? Adam. Tutunma işinden etkilenen kim? Adam. Fiil çatısı dönüşlü.
► İşteş Çatılı Fiil: En az iki özne veya daha çok özne tarafından yapılabilen fiillere işteş çatılı fiiller denir. Bu fiiller, fiillere -ş eki getirilerek türetilir.
İşteş fiiller işin yapılışına göre iki grupta incelenir:
1. Yüklem durumundaki fiilin özneleri işi karşılıklı yapmışlardır.
Bugün yeni öğretmenimizle tanıştık.
Babamla tablet konusunda anlaştık.
Boksörler çok yaman dövüştüler.
2. Yüklem durumundaki fiilin özneleri işi birlikte yapmışlardır.
Boğazda martılar uçuşuyor.
Çocuklar köpeği görünce sağa sola kaçıştılar.
Kedi yavruları sütün başına üşüştü.