Büyük Ünlü Uyumu (Kalınlık-İncelik)

Ünlü Harfler (Sesli Harfler): Akciğerden gelen havanın hiçbir engele uğramadan dışarıya çıkarak oluşturduğu seslere ünlü harfler denir. Ünlüler tek başına okunabilir. Türkçede 8 tane ünlü (sesli) harf vardır: a, e, ı, i, o, ö, u, ü.

Kalınlık-incelik uyumuna göre Türkçe sözcüklerde ünlülerin ya tamamı kalın ya da tamamı ince olmalıdır.

Kalın ünlüler: a, ı, o, u.

İnce ünlüler: e, i, ö, ü.

» Korumasız → Bu örnekte yer alan kelimedeki tüm ünlüler kalındır. Bu sebeple kelime büyük ünlü (kalınlık-incelik) uyumuna uyar.

» Ödevimiz → Bu örnekte yer alan kelimedeki tüm ünlüler incedir. Bu sebeple kelime büyük ünlü (kalınlık-incelik) uyumuna uyar.
www.z-turkce.com
» Kalemlik → Bu sözcüğün ilk hecesindeki ünlü kalın, diğer hecelerdeki ünlüler incedir. Bu sebeple kelime büyük ünlü (kalınlık-incelik) uyumuna uymaz.


Kalınlık-incelik uyumu aranmayan sözcükler:

• Tek heceli sözcüklerde kalınlık-incelik uyumu aranmaz.

Örnek: Boş, kaç, sev...

• Bitişik yazılan birleşik sözcüklerde kalınlık-incelik uyumu aranmaz.

Örnek: Hanımeli, pazartesi, bilgisayar...

• Yabancı dilden dilimize geçen sözcüklerde kalınlık-incelik uyumu aranmaz.

Örnek: Makine, sinema, tiyatro, gazete, model...


Kalınlık-incelik uyumuna uymayan sözcükler:

• Zaman içinde değişime uğrayan bazı Türkçe kelimeler büyük ünlü uyumuna uymayabilir.

Örnek:     Alma → elma,     kardaş → kardeş

• "-yor, -ken, -ki, -leyin, -imtrak, -imsi, -daş, -gil" ekleri alan bazı sözcükler büyük ünlü uyumuna uymaz.

Örnek: koşarken, akşamleyin, baklagiller, geliyor...