Eş anlamlı sözcükler, yakın anlamlı sözcükler, zıt anlamlı sözcükler, eş sesli sözcükler, somut ve soyut anlamlı sözcükler, genel ve özel anlamlı sözcükler, nitel ve nicel anlamlı sözcükler ile ilgili ders notları.
► Eş Anlamlı Sözcükler: Birbirlerinin yerine kullanılabilen sözcüklerdir. Eş anlamlılık, yabancı kelimelerle onların Türkçe karşılıkları arasındaki anlam ilişkisidir. Örneğin; okul-mektep, uygarlık-medeniyet, sözcük-kelime, yazın-edebiyat...
» Bu şartlar altında bu işi bitirmek olanaksız görünüyor. → Bu cümlede "olanaksız" sözcüğünün yerine eş anlamlısı olan "imkansız" sözcüğü de kullanılabilir.
Bazı durumlarda eş anlamlı sözcükler birbirinin yerini tutmayabilir. Örneğin "bahtı kara yarim" derken buradaki "kara" sözcüğünün yerine "siyah" sözcüğü kullanılmaz.
z-turkce.com
► Yakın Anlamlı Sözcükler: Cümle içinde anlam bakımından birbirinin yerine kullanılabilen, eş anlamlı gibi görünen ancak birbirinin yerini tam olarak tutmayan sözcüklerdir.
» Başarmak için o kadar didindi (çalıştı) ama sonuca ulaşamadı.
» Memleketteki ailesine para yolladı (gönderdi).
► Zıt Anlamlı Sözcükler: Anlam bakımından birbirinin tam karşıtı olan sözcüklerdir.
» Uzun bir çalışmadan sonra zor sorular gözüme birden kolay geldi.
» Şimdi de soru-cevap çalışması yapacağız.
Yukarıdaki cümlelerde yer alan zor-kolay, soru-cevap sözcükleri zıt anlamlıdır.
NOT: Sözcüklerin zıt anlamlarıyla olumsuzlarını karıştırmamak gerekir. "Akıllı düşman, akılsız dosttan hayırlıdır." atasözünde "düşman" ve "dost" kelimeleri birbirinin karşıt (zıt) anlamlısı, "akıllı" ve "akılsız" kelimeleri ise birbirlerinin olumsuzudur.
► Eş Sesli (Sesteş) Sözcükler: Okunuşları ve yazılışları aynı, anlamları ise farklı olan sözcüklere denir.
» Rize'de çay üretimi yapılır. (bitki olan çay)
» Köyümüzün yanından bir çay akar. (akan suyu ifade eden çay)
Bu iki cümledeki "çay" sözcüğü eş seslidir.
» Çoban yüz koyun daha satın aldı. (rakam olan yüz-100)
» Yüzün çok solgun görünüyor. (çehre anlamındaki yüz)
Bu iki cümledeki "yüz" sözcüğü eş seslidir.
Düzeltme işaretiyle yazılan sözcükler eş sesli değildir. Örneğin; hala-hâlâ, yar-yâr, kar-kâr...
► Somut ve Soyut Anlamlı Sözcükler:
Beş duyu organımızdan herhangi biriyle algılayabildiğimiz varlıkları karşılayan sözcüklere somut anlamlı sözcükler denir. Soğuk, sıcak, acı, ekşi, koku, rüzgar, gürültü, ağaç, taş...
Beş duyu organımızdan biriyle algılanamayan varlıkları karşılayan sözcüklere soyut anlamlı sözcükler denir. İyilik, kötülük, mutluluk, üzüntü, inanç, rüya, sevgi, saygı...
Somutlaştırma: Soyut kavramlar belirginleştirilmek için somut kavramlarla ifade edilirler. Buna "somutlaştırma" denir.
z-turkce.com
» Sende kafa yok ki bu işin sonunu düşünesin! → Bu cümlede "kafa" sözcüğü "zeka" kavramını somutlaştırmak için kullanılmıştır.
► Genel ve Özel Anlamlı Sözcükler:
Ortak nitelikleri olan varlıkların tümünü veya bir bölümünü anlatan sözcüklere genel anlamlı sözcükler denir.
Ortak nitelikleri olan varlıkların birini anlatan sözcüklere özel anlamlı sözcükler denir.
Canlı - bitki - ağaç - çam. Genelden özele doğru sıralanan bu sözcüklerin en genel anlamlısı "canlı", en özel anlamlısı "çam" sözcüğüdür.
► Nitel Anlamlı Sözcükler: Varlıkların sayılamayan, ölçülemeyen özelliklerini anlatan sözcüklere denir.
» Serdar'ın güzel bir sesi var.
» Arkadaşın sevimli bir kişi.
Yukarıdaki cümlelerde yer alan altı çizili kelimeler, varlıkların ölçülebilen özelliklerini belirtmedikleri için nitel anlamlı kelimelerdir.
► Nicel Anlamlı sözcükler: Varlıkların sayılabilen, ölçülebilen özelliklerini anlatan sözcüklere denir.
» Yüksek topuklu bir ayakkabı almıştı.
» Bizi geniş bir salona aldılar.
Yukarıdaki cümlelerde yer alan altı çizili kelimeler, varlıkların ölçülebilen özelliklerini belirttikleri için nicel anlamlı kelimelerdir.