Öznel yargılı cümleler, nesnel yargılı cümleler, doğrudan ve dolaylı anlatımlı cümleler, kinayeli anlatım içeren cümleler, aşamalı durum bildiren cümleler, üslup cümleleri, içerik ve tanım cümleleri.
► Öznel Yargılı Cümleler: Söyleyenin kendi düşüncesini, duygusunu veya beğenisini içeren; doğru veya yanlış oluşu kişiye göre değişen cümlelerdir.
» Bu kitap çok sürükleyiciydi.
» Kış, mevsimlerin en güzelidir.
Yukarıdaki cümleler söyleyen kişinin düşünceleri olup doğruluğu ya da yanlışlığı kişiye göre değişir.
► Nesnel Yargılı Cümleler: Doğruluğu veya yanlışlığı kişiye göre değişmeyen, herkes tarafından kabul görmüş, kanıtlanabilir yargılar içeren cümlelerdir.
» Türkiye'nin başkenti Ankara'dır.
» Van Gölü, Türkiye'nin en büyük gölüdür.
z-turkce.com
Yukarıdaki cümleler kanıtlanabilir yargılar içermektedir.
► Doğrudan Anlatımlı Cümleler: Başkasına ait bir sözü hiçbir değişiklik yapmadan olduğu gibi anlatmaya ve aktarmaya "doğrudan anlatım" denir.
» Annesi "Yatın!" dedi.
» "Sabah erken kalkacağım." deyip hemen yattı.
► Dolaylı Anlatımlı Cümleler: Başkasına ait bir sözü anlatıcının kendi cümleleriyle anlatmasına "dolaylı anlatım" denir.
» Annesi yatmalarını söyledi.
» Sabah erken kalkacağını söyleyip hemen yattı.
► Kinayeli Anlatım İçeren Cümleler: Cümlede ifade edilen düşüncenin, genellikle alaycı bir şekilde ve tersini kastederek anlatılmasıdır.
» Sıkı bir diyet yaptığın anlaşılıyor, bir ayda 200 gram vermişsin!
» Çocuk o kadar çalışkan ki liseyi 5 yılda bitirebildi!
► Aşamalı Durum Bildiren Cümleler: Bir olayın ya da durumun süreç içerisinde değiştiğini gösteren cümlelerdir.
z-turkce.com
» Hastalığı günden güne düzeliyordu.
» Problemler giderek azalıyor.
» Uğraşa uğraşa sonunda başardım.
Yukarıda verilen örneklerde olaylar bir anda değil, aşamalı bir süreç içerisinde gelişip sonuçlanmıştır.
► Üslup Cümleleri: Sanatçının sanatını yaparken tercih ettiği kişisel anlatım biçimidir. Örneğin anlatım şekli, dili kullanma biçimi üslupla ilgilidir. Bir metindeki üslup özelliklerini bulmak için "nasıl anlatılmış" sorusu sorulur.
» Sanatçı bu eserinde sade, açık ve anlaşılır bir dil kullanmıştır.
► İçerik (Konu) Cümleleri: Bir sanat eserinde hangi konunun anlatıldığını belirten cümlelerdir. Metnin konusunu bulmak için "ne anlatılmış" sorusu sorulur.
» Şair bu şiirinde yalnızlık duygusunu ele almış.
► Tanım Cümleleri: Bir varlığın ya da kavramın ayırt edici özelliklerini ifade eden cümlelerdir. Tanım cümleleri "bu nedir" sorusuna cevap verir.
» Eleştiri, edebiyat eserini çeşitli yönleriyle değerlendirmektir.