İsim ve isim soylu sözcükleri yüklem yapan; basit zamanlı fiilleri birleşik zamanlı yapan ek halindeki "i-mek" fiiline ek fiil denir.
EK FİİLİN GÖREVLERİ
1. İsim Soylu Sözcükleri Yüklem Yapmak: Ek fiil isim soylu sözcükleri yüklem yaparken dört kip ekinden yararlanır;
» Görülen (Bilinen) Geçmiş Zaman: Görülen geçmiş zamanda isimlere "-idi" eki getirilerek cümlede yüklem görevi üstlenmeleri sağlanır.
Alperen çalışkan idi. → Örnek cümlede "-idi" eki "çalışkan" isminin sonuna gelmiş ve bu ismin cümlede yüklem görevi üstlenmesini sağlamıştır. Ek fiil kendinden önceki sözcüğe birleşik olarak da yazılabilir. Birleşik yazıldığında başındaki ünlü düşer. Alperen çalışkandı.
» Öğrenilen (Duyulan) Geçmiş Zaman: Öğrenilen geçmiş zamanda isimlere "-imiş" eki getirilerek cümlede yüklem görevi üstlenmeleri sağlanır.
Alperen çalışkan imiş.
Alperen çalışkanmış.
» Şart Kipi: İsimlere "-ise" eki getirilerek oluşturulur. Cümleye koşul anlamı katar. Ek fiilin koşul ekini alan sözcük cümlede yüklem görevini üstlenmez.
Hastaysa biraz dinlensin. (hasta ise)
» Geniş Zaman: Ek fiilin geniş zaman kipinde kullanılan şekli, diğer çekimlerdeki kadar belirgin değildir. Ek fiilin geniş zaman çekiminde, (üçüncü tekil ve çoğul kişiler hariç) sadece kişi ekinden yararlanılır.
1. tekil kişi: çalışkanım → kişi eki kullanılmış
2. tekil kişi: çalışkansın → kişi eki kullanılmış
3. tekil kişi: çalışkandır → ek fiilin geniş zamanı kullanılmış
1. çoğul kişi: çalışkanız → kişi eki kullanılmış
2. çoğul kişi: çalışkansınız → kişi eki kullanılmış
3. çoğul kişi: çalışkanlardır → -lar kişi ekinden sonra ek fiilin geniş zamanı kullanılmış
2. Basit Zamanlı Fiilleri Birleşik Zamanlı Yapmak: Ek fiilin görevlerinden biri de basit zamanlı filleri birleşik zamanlı yapmaktır. Bu konuyu incelemeden önce basit zamanlı fiil kavramını öğrenelim. Basit zamanlı fiil, fiilin tek bir zaman veya kip bildirecek şekilde çekimlenmesiyle oluşur. www.z-turkce.com
gider, gidiyor, gidecek, gitmiş
Birleşik zamanlı fiil ise, fiilin birden çok kip ve zaman bildirecek şekilde çekimlenmesiyle oluşur. Basit zamanlı fiillere ek fiil getirilerek birleşik zamanlı fiil yapılır.
Her sabah erken kalk-ar-idi. → Her sabah erken kalkardı.
Yukarıdaki örnekte "kalmak" fiiline "-ar" geniş zaman eki getirilmiş ve bir tek zaman eki aldığı için bu haliyle basit zamanlı fiil olmuştur. Daha sonra ise ek fiilin "-idi" eki getirilmiş, "kalkar idi" veya diğer okunuşuyla "kalkardı" şekline dönüşmüş ve birleşik zamanlı fiil olmuştur.
BİRLEŞİK ZAMAN KİPLERİ
Hikaye Birleşik Zaman: Fiilin basit çekiminden sonra ek fiilin "idi" şekli getirilerek yapılır.
Örnek: gel-miş-idi-m → gelmiştim
gel → fiil kökü
miş → duyulan geçmiş zaman eki
idi → ek fiilin hikaye birleşik zamanı
m → kişi eki
Örnek: git-meli-idi → gitmeliydi
git → fiil kökü
meli → gereklilik kipi
idi → ek fiil
Rivayet Birleşik Zaman: Fiilin basit çekiminden sonra ek fiilin "imiş" şekli getirilerek yapılır.
Örnek: gel-ecek-imiş-im → gelecekmişim
gel → fiil kökü
ecek → gelecek zaman eki
imiş → ek fiilin rivayet birleşik zamanı
im → kişi eki
Örnek: git-meli-imiş → gitmeliymiş
git → fiil kökü
meli → gereklilik kipi
imiş → ek fiilin rivayet birleşik zamanı
Koşul (Şart) Birleşik Çekimi: Fiilin basit çekiminden sonra ek fiilin "ise" şekli getirilerek yapılır.
Örnek: bil-ecek-ise → bilecekse
bil → fiil kökü
ecek → gelecek zaman eki
ise → ek fiilin koşul birleşik çekimi
Örnek: al-malı-ise-n→ almalıysan
al → fiil kökü
malı → gereklilik kipi
ise → ek fiilin koşul birleşik çekimi
n → kişi eki
EK FİİLİN OLUMSUZU
Ek fiilin olumsuzu "değil" sözcüğü ile yapılır.
Babam evde değil.
EK FİİLİN SORU ŞEKLİ
Ek fiilin soru şekli "mi" eki ile yapılır.
Başarılı mıyım?
Öğrenci misin?